Cumhuriyet Dönemi Türk Hava Harp Sanayinde Özel Girişimleri
Article Sidebar
Özet
İnsanlık tarihi sürekli bir gelişme ile bugünlere gelmiştir. Bazen binlerce yıl herhangi dikkate değer bir gelişme olmamıştır. Bazı dönemlerde ise bir icat veya bir inovasyon adeta insan yaşamını derinden etkilemiştir. Ateşin bulunması, tekerleğin icadı, atın evcilleştirilmesi, tarıma geçiş ve su değirmenleri bu kapsamdadır. Ancak yakın zamanlarda en önemli gelişme sanayi devrimidir. Makineleşme insan hayatını derinden etkilemiştir. Havacılık alanında son 1000 yıldır yoğun çalışma olmasına rağmen Sanayi Devrimi sonrasında buharın, kömürün ve demirin bir araya gelmesi havacılığı da etkilemiş ve hızlandırmıştır. Osmanlı İmparatorluğu içinde bulunduğu koşullar sebebiyle sanayi devrimini zamanında anlayamamış ve gelişmelerin uzağında kalmıştır. Bununla birlikte siyasi bir güç olması bakımından askeri havacılığı teşkilat, eğitim, harekât ve lojistik bakımından takipte oldukça başarılı olmuştur. Ne var ki havacılığın önemli bir alan olarak ortaya çıktığı yıllarda Osmanlı İmparatorluğu yıkılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti'nin Lozan Antlaşması ile dünyada saygın bir devlet olarak ortaya çıkması sonrasında bazı alanlarda önemli gelişmeler olmuştur. Kurucu liderler, dışa bağımlılıktan kaçınmışlar ve tam bağımsız bir politika takip etmişlerdir. Bu dönemde özel girişimlere de özel bir önem verilmiştir. Bu dönemde havacılığın önemi; devlet idarecileri, eğitimli ve teknik personel ile sermaye sahipleri tarafından takdir edilmiştir. Birçok varlıklı insan her fırsatta havacılığa destek olmuştur. Önemli kişiler, Türk havacılığının, millî imkanlarla gelişmesi için çaba harcamıştır. Özel girişimcilerden; Nuri Demirağ, Nuri Killigil, Vecihi Hürkuş, Selahattin Alan ve Şakir Zümre gibi isimler uçak üretilmesi, proje geliştirilmesi, hava mühimmat ve birçok mühimmatın üretilmesi için çalışmışlardır. Burada ismi bahsedilen insanlar önemli başarılar elde etmişlerdir. Ancak başarıları; kurumsallaşma ve toplumsal hafıza yetersiz olduğu için devam etmemiştir. Diğer taraftan havacılık gibi stratejik bir alanda, Türk girişimcilerin başarılarına, engel olacak birçok neden bulunuyordu. Bu olumsuz koşullara rağmen, girişimcilerin çabaları bugün daha iyi anlaşılmaktadır. Yine bu girişimcilerin çabaları, havacılık alanında çalışanlara, her zaman ilham kaynağı olmaktadır.
Referanslar
Arşiv Belgeleri
BCA, Fon Nu.:30.10, Yer Nu.399.58.12.
BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No: 61.413.34
BCA, Fon.Nu.:030.18.01.02, Yer Nu.:119.45.3
BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No: 59.399.25.
BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No: 59.399.22.
BCA, Fon Kodu: 030.10, Yer No:61.409.15.
BCA, Fon Nu.030.18.1, Yer Nu.:165.4.4.
BCA, Fon Nu.:030.10,Yer Nu.:58.396.12.
BCA, Fon Nu.:030.10.01.02,Yer Nu.:86.40.7
BCA, Fon Nu.:030.01, Yer Nu.:111.701.1.
BCA, Fon Nu:030.11.1, Yer:169.22.12.
BCA, Fon Nu:030.10, Yer:49.319.2.
BCA, Fon Nu.:030.10, Yer Nu.:58.396.11.
BCA, Fon Nu.:030-0-010, Yer Nu.:59-399-12.
BCA, Fon.Nu.:030.18.01.02,Yer Nu.:119.45.3.
İstanbul Yeşilköy Hava Müze Komutanlığı.
Resmi Kaynaklar
Danışma Meclisi B : 39 20. 1. 1982 O:1.
Tutanak Dergisi, 57. Birleşim, 18 Mart 1949.
Telif ve Tetkik Eserler
Anadol, Cemal, Türk Havacılık Tarihi, THK Bilim Eserleri Yarışması, İstanbul, 1990.
Adıgüzel, M. Bahattin, Türk Havacılığında İz Bırakanlar, THK Kültür Yay. No:7, Ankara, 2006.
Atatürkçülük Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Birinci Kitap, Hv.Bsm.ve Neş.Md.lüğü, Ankara,1984.
Aydar, Orhan, Uçan Süvariler, Ulus Basımevi, Ankara, 1948.
Çağlar, Bora, Havacılık ve Savunma Sanayi Üzerine Çalışmalar, HAVELSAN, Ankara, 2000.
Deliorman, M. Necmettin, Nuri Demirağ’ın Hayat ve Mücadeleleri,Nu.D.Matbaası, İstanbul, 1957.
Dervişoğlu, Fatih M., Nuri Demirağ Türkiye’nin Havacılık Efsanesi, Ötüken Neş., İstanbul, 2007.
Gasımov, Musa, "Bakü'nün Kurtarılması Uğruna Türk Diplomasisinin Mücadelesi: 1918 Yılı", Avrasya Dosyası Azerbaycan Özel, İlkbahar 2001, Cilt:7, Sayı:1.
Göymen, İhsan, Birinci Dünya Harbi IX. Cilt Türk Hava Harekâtı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1969.
Hürkuş, Vecihi, Bir Tayyarecinin Anıları, Yapı Kredi Bankası Yayınları, İstanbul, 2000.
Hürkuş, Vecihi, Havada Vecihi ¼ Asır 1915-1925, Kanaat Kitapevi, İstanbul, 1942.
Hurley, Alfred F.- Ehrhart, Robert C., Hava Gücü ve Savaş, (Çev.:Mehmet Erdoğan), Hv.Bsm. ve Neş.Md.lüğü, Ankara, 1986.
Kansu, Yavuz - Şensöz, Sermet- Öztuna, Yılmaz, Havacılık Tarihinde Türkler 1, Hv.K.K.lığı Hv.Bsm. ve Neş.Md.lüğü, Ankara, 2006.
Kaymaklı, Hulusi, Havacılık Tarihinde Türkler 2, Hv.Bsm. ve Neş.Md.lüğü, Ankara, 2006.
Memmedli, Marziye - Çelik, Muharrem Yunus, “Türk ve Rus Kaynaklarına Göre Kafkas İslam Ordusu’nun Kafkasya Harekâtına Yeni Bir Bakış”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6/11.
Pektaş, İlhami, Milli Savunma Sanayimizin İlk Kurucusu: Şakir Zümre, Yerli ve Milli Sanayiye Adanmış Ömürler, Subcon- Turkey.
Şakir, Ziya, Nuri Demirağ Kimdir?, Kanaat Matbaası, İstanbul, 1947.
Tanman, Sıtkı, Türk Havacılık Tarihi İstiklal Harbi (1918–1923), 2. Cilt 2.Kitap, Hava Basımevi, Eskişehir, 1953.
Osmay, Nüvit, İnsan Mühendisliği, 24. Baskı, İstanbul, Alfa Yayınları, 2014.
Özdemir, Yaşar, Atatürk ve Türk Havacılığı, Hv. Bsm. Ve Neş. Md.lüğü, Ankara, 1981, s.48;
Özgentürk, Nebil, Sanayinin Sonsuz Işığında- İstanbul Sanayii Tarihi Kitabı, İstanbul, 2017.
Tayhani, İhsan, Atatürk’ün Bağımsızlık Politikası ve Uçak Sanayi 1923–1950, THK Yay., Ankara, 2001,
Yalçın, Osman, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Filo Tarihçeleri C-1, Hv.Bsm. ve Neş.Md.lüğü, Ankara, 2009.
Yalçın, Osman, Türk Hava Gücü Kuruluşu, İlk Seferleri ve Yükselişi (1911-1950), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 2021.
Yalçın, Osman, "Havacılık, Hava Gücünün Doğuşu ve Birinci Dünya Savaşına Etkisi", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 59, Ankara, Güz 2016.
Yalçın, Osman, Türk Hava Harp sanayi Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2013.
Yalçın, Osman, Türk Hava Harp Sanayii Tarihi, Kronik Yayınları, 1.Baskı, İstanbul, 2023.
Lisansüstü Tezler:
Dumangür, Umut, Osmanlı ve Batı Basınında Kafkas İslam Ordusu’nun Azerbaycan Harekâtı (Mart 1918-Ağustos 1918), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrasya araştırmaları Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019.
Heydarlı, Kanan, Türk Kafkas İslam Ordusu Ve Azerbaycan Kamuoyunda Nuri Paşa Algısı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2020.
Karaköse, Necdet, Askeri, Siyasi ve Silah Sanayicisi Kişiliği ile Nuri Paşa (Killigil), Dokuz Eylül Ünv. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İzmir,2010.
Kurt, Enes, Türk Savunma Sanayii Tarihine Mikro Yaklaşım: Savunma Sanayii İşletmelerine Dair Bir Envanter ve Dönemselleştirme Çalışması (1836-2018), Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı İnovasyon, Girişimcilik Ve Yönetim Programı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2018.
Sezgin, İrfan, 1923-1939 Yılları Arasında Türk Ordusunda Yapılan Askeri Yatırımlar, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Malatya, 2009.
Şen, Orkun, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Toplumsal Olaylar (10 Örnek /1945-1950), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Eskişehir, 2020.
Öngüner, Emir, Bir Avcı Tayyaresi Yapmaya Karar Verdim Nuri Demiraağ'ın Almanya'da Kaybolan Uçağı Nu.D.40, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ofset Fotomat, Ankara, 2020.
Özarslan, Bahadır Bumin, Bir Mücadele Adamı ve Ülkü Neferi: Nuri Paşa, Ege Ünv. Türk Dünyası Araştırması Enstitüsü, Sosyal, Ekonomik ve Siyasal Ana Bilim Dalı, İzmir.
Uzun, Ali, Duran, Savunma Sanayi Ve Yeni Yapılanmalar, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya, 2007.
Yalçın, Osman, Türk Hava Kuvvetleri Teşkilatlanma Tarihi (Cumhuriyet Tarihi), Gazi Ünv. Sos.Bil.Enst., Basılmamış Yük.Lisans Tezi, 2004, Ankara.
Yalçın, Osman, Türk Hava Harp Sanayii Tarihi, Basılmamış Doktora Tezi, G.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008.
Yüksel, Çağdaş, Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Teşkilat-ı Mahsusa, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Programı, Denizli, 2019.
Süreli Yayınlar ve Sempozyumlar:
Akyüz, A. Erdem, Atatürk ve Şakir Zümre, Bütün Dünya, Başkent Üniversitesi Kültür Yayını, Yıl:22, Sayı:265, Ankara.
Cumhuriyet Gazetesi, 3 Mart 1949.
Hürriyet Gazetesi, 3 Mart 1949.
Kiper, Mahmut, Mühendislik Mimarlık Öyküleri, Cilt: 6-05, öykü-02, TMMOB, Mayıs 2014.
Lord Kinnros, Atatürk Bir Milletin Yeniden Doğuşu, (Çev.Necdet Sander), Altın Kitaplar Yayınevi, ISBN:978-975-405-035-6, İstanbul.
Pehlivanlı, Hamit, Teşkilat-ı Mahsusa ve Kuzey Afrika'da 1914-1918, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:16, Sayı:47, Ankara, 2000.
Şehitoğlu, Yasin - Kurt, Enes, "Türk Savunma Sanayii Tarihi (1834-2020) Dönemler ve Aktörler", Türk Savunma Sanayii Tarihi Dönemselleştirme Çalışması, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2021.
Türk Demir Ve Çelik Dokum Endüstrisi Tarihi, Faydalı Bilgiler 06-Eylül 93, Sıra No:4.
Ulus Gazetesi, 3 Mart 1949.
Yalçın, Osman, "Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Türk Askeri Havacılığı", bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 96.
Yalçın, Osman, "Türk Hava Kuvvetleri Tarihinde Hava Okulu ve Harp Okuluna Geçiş Süreci", Akademik Bakış Derisi, Cilt 9 Sayı 17, Kış 2015, Ankara.
Yalçın, Osman, "Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Uçak Fabrikası Kurma Mücadelesinde İlk Girişim: Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) ve Kayseri Uçak Fabrikası", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt:26, Sayı:78, Ankara, 2010.
Yalçın, Osman, "Vecihi Hürkuş’un Hayatı ve Çalışmaları", Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Şubat 2010, Ankara, 2010, S:15.
Yalçın, Osman, Mühürdarzade Nuri Bey’in (Demirağ) Hayatı ve Çalışmaları (1886-1957), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S 44, Güz 2009.
Yalçın, Osman, “1911-1945 Yılları Arasında Türk Hava Harp Sanayii”,Kuruluşundan Günümüze Türk Ordusu On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri(Sunulmayan Bildiriler Kitabı) 20-22 Mayıs 2009, ATASE Yayınları, Ankara, 2010.
Yavuztürk, Gülseren Mungan, “Bir Garın Tarihinde Yolculuk”, Kebikeç, 11. sayı, Alp Matbaası, Ankara, 2001.
İnternet Kaynakları:
http://www.nuridemirag.com/gokokulu.html(Erişim Tarihi: 28.10.2022).
https://www.savunmatr.com/arastirma-analiz/turk-savunma-sanayiinin-katma-deger-ismi-sakir-zumre-h6402.html (ET.07.04.2022).
Irmak,Hüseyin, http://www.sanayicidergisi.com.tr/sanayii-tarihi/turkiyenin-ilk-silah-fabrikatoru-sakir-zumre-h711.html- (E.T.:29.03.2022).
Akay İsmail, Taner, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-doneminde-askeri-fabrikalar/? pdf= 3827. (Erişim Tarihi:29.03.2022).