Başlangıcından 80'lere Sol'dan Sağ'a, Sağ'dan Sol'a Türk Romanı ve Siyaset

Avrupa roman tarihine ‘Parma Manastır' ve Kızıl ile Kara' gibi siyasal romanın iki önemli başyapıtını kazandıran H. B Stendhal, romanın siyasetle ilişkisini çözümlerken oldukça düşündürücü ve bir o kadar da özet bir betimlemede bulunarak şöyle der; 'Bir sanat eserinde politika, bir konserin ortasında patlayan tabanca gibidir... Stendhal'in, ciddi bir biçimde gele neksel edebiyat teorisini gözeterek ifade etmeye çalıştığı, ama kendi özel tarihi içerisinde, Bati romanının siyasetle ilişkisini çözümlemekten de geri durmadığı bu yorumunu, taşıdığı yüksek edebiyat endişeleriyle birlikte Türk romanının siyasetle ilişkisine uyarlayacak olursak şöyle bir şey demek gerekir; Türk romanında siyaset, tınıları güçlükle işitilebilen pek çok enstrümanı sesini duyuramadığı bir konserde, şarjörleri kurusıkı doldurulmuş tabancaların ard arda patlatılması gibidir...

Bu o kadar böyledir ki; sözgelimi, “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnatın yayınlandığı 1872 tarihinden bu yana Türk romanı aşağı yukarı böyle bir tablo içerisinde ortaya çıkmış, bu çerçevede değerlendirilmiş, bundan da öte Türk romanını önceleyen okuma ve tercüme evresinin ilk ürünleri bile bu değerlendirme alışkanlığından nasibini almıştır diyebiliriz. Öyle ki, 1862'de yayınlanan “Terceme-i Telemak' bile hem çevrilirken hem de okunurken tam bir pragmatik politika güdülerek ele alınmış ve bu pragma'ya uygun olarak - hem de Avrupa-i bir devlet kurmaya doğru ilerlerken- böylesi bir devletin esaslarını öğrenmek gibi politik ve bir o kadar da pratik bir misyon yüklenebilmiştir.